หลายปีมานี้ มีกระแสนิยมเกี่ยวกับ "การล้างพิษ" ในหมู่คนรักสุขภาพจำนวนไม่น้อย โดยเชื่อว่าร่างกายคนเราได้รับพิษจากอาหารการกิน มลพิษทางอากาศ และสิ่งแวดล้อม จนก่อให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคมะเร็ง จึงต้องมีการล้างพิษด้วยวิธีการหลากหลาย และที่นิยมกันมากก็คือ การสวนล้างลำไส้ หรือที่เรียกกันว่า "ดีท็อกซ์"
คำว่า "ล้างพิษ" ทางการแพทย์จะมีมุมมองต่างจากความเข้าใจของคนทั่วไป ทางการแพทย์มองว่าพิษหรือสารพิษ หมายถึง สารที่ก่อพิษต่อร่างกายจนเกิดอาการเจ็บป่วย หรือตายอย่างฉับพลัน เช่น สารพิษฆ่าแมลง ยาที่กินเกินขนาดมากๆ สารโลหะหนัก (ตะกั่ว ปรอท) พิษจากเชื้อโรค (พิษหน่อไม้ปี๊บหรือพิษโบทูลิน) พิษจากสัตว์ (พิษงู ปลาปักเป้า) พิษจากสารเคมีที่คั่งในเลือดจากโรคบางชนิด (ตับวายระยะท้าย ไตวายระยะท้าย) แก๊สพิษ เป็นต้น เมื่อเกิดพิษเหล่านี้ในร่างกายจะต้องรีบทำการล้างหรือกำจัดทิ้งตามวิธีทางการแพทย์ เช่น ล้างท้องใช้สารต้านพิษ เซรุ่มต้านพิษ ฟอกเลือด ใช้ยาบำบัด เป็นต้น ส่วนการสวนล้างลำไส้ก็อาจมีประโยชน์ต่อการเกิดพิษบางอย่าง (เช่น ในผู้ป่วยที่เป็นตับวาย) ไม่ใช่มีประโยชน์แบบครอบจักรวาลตามที่ผู้คนเข้าใจกัน
ส่วนมุมมองของชาวบ้านหรือคนทั่วไปนั้นมองว่า อะไรที่มีผลเสียหรือบั่นทอนต่อสุขภาพก็ถือว่าเป็นพิษได้ทั้งสิ้น ไม่จำเป็นต้องเป็นสารพิษร้ายแรงที่ก่อโรคและการตายอย่างฉับพลันทันที หากตีความหมายแบบกว้างดังกล่าวก็น่าจะตรงกับ คำว่า "ปัจจัยเสี่ยงต่อสุขภาพ" (เรียกย่อๆ ว่า "ปัจจัยเสี่ยง") ตามมุมมองของการแพทย์นั่นเอง ทางการแพทย์กล่าวถึงปัจจัยเสี่ยงไว้มากมาย เช่น
- ปัจจัยด้านชีวภาพ เช่น พันธุกรรม (สามารถถ่ายทอดให้ลูกหลานเป็นโรคต่างๆ ตามบรรพบุรุษ) ลักษณะสรีระหรือร่างกาย (อ้วน ผอม) เชื้อโรค พืชพิษ สัตว์พิษ เป็นต้น
- ปัจจัยด้านกายภาพและสารเคมี เช่น ยา สารเคมีจากภายนอก (มลพิษ โลหะหนัก สารพิษฆ่าแมลง บุหรี่ แอลกอฮอล์ สารเสพติด แก๊สพิษ แสงแดด ความร้อน ความเย็น) สารเคมีที่เกิดจากการเผาผลาญภายในร่างกาย (ไขมันในเลือด น้ำตาลในเลือด กรดยูริกในเลือดที่เป็นต้นตอของโรคเกาต์) สารอนุมูลอิสระที่บ่อนทำลายเซลล์และเนื้อเยื่อในร่างกาย อาหาร น้ำดื่ม อากาศ เป็นต้น
- ปัจจัยด้านจิตใจและจิตวิญญาณ เช่น ความเครียด อารมณ์ ความรู้ ความเชื่อ สมาธิ ปัญญา เป็นต้น
- ปัจจัยด้านพฤติกรรม เช่น สุขนิสัย (ความสะอาด การป้องกันโรคต่างๆ) การบริโภค การออกกำลังกาย การเสพสิ่งเสพติดให้โทษ เพศสัมพันธ์ การปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น และสิ่งแวดล้อม ความประมาทเลินเล่อ เป็นต้น
ปัจจัยเหล่านี้ ถ้าถูกต้องสมบูรณ์ก็ส่งผลดีต่อสุขภาพ ถ้าไม่ถูกต้อง บกพร่องก็ส่งผลเสียต่อสุขภาพ การล้างพิษที่คนรักสุขภาพบางส่วนนิยมปฏิบัติกันนั้น มีหลายอย่างที่พิสูจน์ได้ชัดเจนว่ามีผลดีต่อสุขภาพ เช่น อาหารสุขภาพ การออกกำลังกาย โยคะ รำมวยจีน รำกระบอง สมาธิ เจริญสติ สวดมนต์ ภาวนา เลิกละสิ่งเสพติดให้โทษ การใช้ชีวิตอยู่กับธรรมชาติและพอเพียง การบำเพ็ญประโยชน์ เป็นต้น เหล่านี้ย่อมมีผลดีต่อการควบคุมน้ำหนักตัว สารเคมีภายในร่างกาย (ไขมัน น้ำตาล สารอนุมูลอิสระ) ปลอดจากมลพิษและสิ่งให้โทษจากภายนอก ที่สำคัญคือ การพัฒนาจิตใจและจิตวิญญาณให้สูงส่ง ซึ่งมีส่วนต่อการอยู่ร่วมกับผู้อื่น และสิ่งแวดล้อมอย่างกลมกลืนเป็นสุขมีส่วนต่อการสร้างความสงบภายในจิตใจ ป้องกันโรคที่เกิดจากความเครียด กระตุ้นให้ร่างกายมีภูมิต้านทานโรคที่แข็งแรง รวมทั้งทำให้มีสติปัญญาสมบูรณ์ ซึ่งจะช่วยกำกับให้มีการดำเนินชีวิตหรือพฤติกรรมที่ถูกต้องเหมาะสม
เรื่องของจิตวิญญาณเป็นปัจจัยที่สำคัญยิ่งต่อการพัฒนาสุขภาพ จึงได้นำเสนอเรื่องเด่นจากปก "ดีท็อกอารมณ์ : รักษาใจให้ปลอดพิษ" เขียนโดย พระไพศาล วิสาโล กล่าวโดยสรุป "การล้างพิษ" ซึ่งในที่นี้หมายถึงการปฏิบัติเพื่อป้องกันและกำจัดสิ่งที่บั่นทอนต่อสุขภาพนั้น ให้ยึดหลัก ๔ อ. ได้แก่ อาหาร ออกกำลัง อารมณ์ และ (หลีกเลี่ยง) อันตราย นั่นเอง
