หลังจากเปิดเวทีปฏิรูปพลังงานเพื่อความปรองดองของชาติไปได้เพียง 1 วัน (27 ส.ค. 57) รุ่งขึ้นคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) ได้ประกาศมาตรการเร่งด่วนในการปรับโครงสร้างราคาน้ำมันและก๊าซ มีมติให้ปรับอัตราการจัดเก็บภาษีสรรพสามิต ภาษีเทศบาล และกองทุนน้ำมันเชื้อเพลิง ที่จัดเก็บจากน้ำมันเชื้อเพลิงสำเร็จรูปทุกชนิด

และในวันเดียวกันนั้นคณะกรรมการบริหารนโยบายพลังงาน (กบง.) ที่มี พล.อ.อ.ประจิน จั่นตอง รองหัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (หัวหน้าฝ่ายเศรษฐกิจ) ในฐานะประธาน กบง.เรียกประชุมขานรับมาตรการดังกล่าวทันที โดยมีระเบียบวาระการประชุมรวม 4 เรื่อง สาระสำคัญอยู่ในวาระที่ 3 คือ การปรับอัตราเงินส่งเข้ากองทุนน้ำมันเชื้อเพลิง

ในที่ประชุม กบง.มีมติปรับโครงสร้างราคาน้ำมัน จากการจัดเก็บเงินเข้ากองทุน ส่งผลให้ราคาน้ำมันขายปลีกในกลุ่มน้ำมันเบนซิน และน้ำมันแก๊สโซฮอล์ลดลงทันที คือ ราคาน้ำมันเบนซินลดลงถึง 3.89 บาท/ลิตร น้ำมันแก๊สโซฮอล์ 95 ลดลง 2.13 บาท/ลิตร น้ำมันแก๊สโซฮอล์ 91 ลดลง 1.70 บาท/ลิตร แก๊สโซฮอล์ E20 ลดลง 1 บาทน้ำมันแก๊สโซฮอล์ E85 ราคาเดิม และน้ำมันดีเซลปรับเพิ่ม 0.14 บาท/ลิตร แต่ยังคงราคาขายปลีก้ไม่เกิน 30 บาท/ลิตร

ต้องยอมรับว่า การปรับโครงสร้างราคาน้ำมันครั้งนี้เกิดขึ้นเพราะกระแสเรียกร้องจากประชาชนเป็นหลัก ต้องการให้ราคาพลังงานปรับลดลง เพื่อลดรายจ่ายของประชาชนในภาวะเศรษฐกิจถดถอย โดยใช้กลไกของภาษีและกองทุนยังไม่ได้แตะต้อง "ต้นทุน" ราคาน้ำมันที่แท้จริง ที่ก่อนหน้านี้มีการถกเถียงในหลายเวทีว่าต้องการให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องด้านพลังงาน โดยเฉพาะบริษัท ปตท. จำกัด (มหาชน) ที่คุมธุรกิจการกลั่นน้ำมันส่วนใหญ่ของประเทศ ต้องกางข้อมูลต้นทุนน้ำมันให้หมดเปลือก โดยเฉพาะ "ต้นทุนแฝง"

ด้านค่าการตลาดผู้ค้าน้ำมัน (MarketingMargin) หลังการปรับโครงสร้างราคาน้ำมันแล้ว แบ่งเป็นค่าการตลาดน้ำมันเบนซินที่ 2.22 บาท/ลิตร น้ำมันแก๊สโซฮอล์ 95 ที่ 1.30 บาท/ลิตร น้ำมันแก๊สโซฮอล์ 91 ที่ 1.34 บาท/ลิตร แก๊สโซฮอล์ E20 ที่ 1.45 บาท/ลิตร น้ำมันแก๊สโซฮอล์ E85 ที่ 4.04 บาท/ลิตร และน้ำมันดีเซลที่ 1.45 บาท/ลิตร ทั้งนี้ กบง.ยังไม่ได้แตะต้องในส่วนของราคาก๊าซปิโตรเลียมเหลว (LPG) ที่ราคาขายปลีกของภาคขนส่งในปัจจุบันยังคงมีราคา "ถูกกว่า" ภาคครัวเรือน 1.25 บาท/กิโลกรัม ซึ่งควรปรับขึ้นไปตามนโยบายก่อนหน้านี้ เพราะจะช่วย "เพิ่ม" รายได้เข้ากองทุน ที่สำคัญสะท้อนต้นทุนราคาจริง และผู้บริโภคได้ใช้ราคาพลังงานที่เป็นธรรม ปัจจุบันราคา LPG ในภาคครัวเรือนอยู่ที่22.63 บาท/กิโลกรัม ภาคขนส่งอยู่ที่ 21.38 บาท/กิโลกรัม และภาคอุตสาหกรรมอยู่ที่ 30.07 บาท/กิโลกรัม ทั้งหมดต้องส่งเงินเข้ากองทุนอยู่ที่ 3.2566 บาท/กิโลกรัม

เมื่อประเมินสถานะกองทุนภายหลังจากการปรับโครงสร้างดังกล่าวจะมีรายได้ลดลง 1,109 ล้านบาท/เดือน จากเดิมที่มีเงินไหลเข้าอยู่ที่ 3,557 ล้านบาท เหลือเพียง 2,448 ล้านบาท/เดือน ด้านสถาบันบริหารกองทุนพลังงาน ได้ประมาณการฐานะกองทุนล่าสุด (24 ส.ค. 57) ยังคงติดลบ 6,873 ล้านบาท กองทุนยังคงมีหนี้สินรวมกว่า 15,096 ล้านบาท แบ่งเป็นหนี้ชดเชยราคาก๊าซปิโตรเลียม (LPG) นำเข้าจากต่างประเทศ 7,422 ล้านบาท หนี้ชดเชยราคาก๊าซ LPG ที่ผลิตโดยโรงกลั่นน้ำมันในประเทศ 1,993 ล้านบาท หนี้ชดเชยราคาขายปลีกก๊าซธรรมชาติสำหรับยานยนต์ (NGV) รวม 3,108 ล้านบาท หนี้ชดเชยน้ำมันเชื้อเพลิงประเภทต่างๆ ค้างจ่ายรวม 2,387 ล้านบาท ฯลฯ ทั้งนี้กองทุนมีเงินฝากรวม 1,836 ล้านบาท

มีข้อสังเกตว่า สถานะกองทุนดังกล่าว แม้ว่าจะมีเงินไหลเข้าต่อเนื่องก็ตาม แต่หากสถานการณ์ราคาน้ำมันในตลาดโลกผันผวนรุนแรงเหมือนในช่วงที่ราคาน้ำมันวิ่งขึ้นไป 140-150 เหรียญสหรัฐ/บาร์เรล ในอดีต ศักยภาพของกองทุนจะยังคงรักษาเสถียรภาพราคาน้ำมันให้กับประเทศได้หรือไม่ นั่นอาจเป็นโจทย์ที่ คสช.ลืมคิดและต้องคิดต่อสำหรับสถานการณ์ราคาน้ำมันในตลาดโลกขณะนี้ถือว่ายังไม่มีปัจจัยที่อ่อนไหวและอาจจะกระทบต่อราคาน้ำมันโดยตรง

ล่าสุด ราคาน้ำมันเวสต์เทกซัสอยู่ที่ 94.55 เหรียญสหรัฐ/บาร์เรล น้ำมันเบรนต์อยู่ที่ 102.46 เหรียญสหรัฐ/บาร์เรล และน้ำมันดิบดูไบอยู่ที่ 100.48 เหรียญสหรัฐ/บาร์เรล ราคายังค่อนข้างคงที่ และคาดว่าในสัปดาห์หน้าส่วนของน้ำมันเวสต์เทกซัสจะเคลื่อนไหวอยู่ที่ 92-98 เหรียญสหรัฐ/บาร์เรล ส่วนน้ำมันเบรนต์จะเคลื่อนไหวที่ 100-105 เหรียญสหรัฐ/บาร์เรล

ขณะนี้ถือว่าน้ำมันยังคง "ล้นตลาด" เฉพาะการผลิตน้ำมันของสหรัฐ ขยายตัวมากกว่า 4 ล้านบาร์เรล/วัน ซึ่งมากกว่าอุปทานน้ำมันดิบโลก จากเหตุการณ์ความไม่สงบต่างๆ ในตะวันออกกลาง ส่งผลให้อุปทานหายไป 2.8 ล้านบาร์เรล/วัน ลิเบียยังคงเพิ่มกำลังการผลิตน้ำมันดิบขึ้น15,000 บาร์เรล/วัน มาอยู่ที่ระดับ 665,000 บาร์เรล/วัน แม้ว่าจะมีความไม่สงบในประเทศก็ตาม

ดังนั้น การปรับโครงสร้างราคาน้ำมันทุกชนิดของ คสช.ครั้งนี้ จึงนับเป็นการอาศัยช่วงระยะเวลาเหมาะสมที่ราคาน้ำมันดิบในตลาดโลกมีเสถียรภาพและไม่ผันผวนมากนัก ด้านหนึ่งทำให้การจัดเก็บเงินเข้ากองทุนน้ำมันมีความเป็นธรรมกับผู้ใช้ อีกด้านหนึ่งยังเป็นการปฏิบัติตามคำมั่นสัญญาที่ คสช.ให้ไว้กับประชาชนทั่วประเทศ